Μπακμίνστερ Φούλερ, ο οραματιστής του μέλλοντος

Ένας από τους σημαντικότερους στοχαστές του 20ού αι, που επινόησε λύσεις για τα μεγάλα προβλήματα της ανθρωπότητας.

«Ποτέ δεν αλλάξεις τον κόσμο πολεμώντας την ισχύουσα πραγματικότητα. Για να αλλάξεις κάτι, δημιούργησε ένα νέο μοντέλο, που θα κάνει το υπάρχον να φαίνεται απαρχαιωμένο»

Μπανμίνστερ Φούλερ

Ο Αμερικανός αρχιτέκτονας, μηχανικός, εφευρέτης, ποιητής, συγγραφέας και θεωρητικός Μπακμίνστερ Φούλερ (Ιούλιος 1895 – Ιούλιος 1983) συνέλαβε την ιδέα του ανθρώπου ως επιβάτη σε ένα κοσμικό διαστημόπλοιο, του οποίου η μοναδική περιουσία αποτελείται από ενέργεια και πληροφορίες. Σύμφωνα με τους νόμους της θερμοδυναμικής, η συμπαντική ενέργεια δεν είναι δυνατό να μειωθεί. Από την άλλη πλευρά, η πληροφορία, η γνώση και η τεχνολογία συνεχώς αυξάνονται, ενώ κάθε τεχνολογικό άλμα πολλαπλασιάζει τον παραγωγικό πλούτο της παγκόσμιας κοινότητας. Συνεπώς, το «Διαστημόπλοιο Γη» είναι ένα αναγεννητικό σύστημα, του οποίου η ενέργεια λειτουργεί προς όφελος της ανθρωπότητας, αυξάνοντας με γεωμετρική πρόοδο τον πλούτο της. Αυτές είναι μερικές από τις ιδέες του Μπακμίνστερ Φούλερ, ενός οραματιστή, ο οποίος, όπως και οι περισσότεροι πρωτοπόροι στην ανθρώπινη ιστορία, στις αρχές του 20ού αι. διατύπωσε ιδέες, που σε ένα βαθμό υλοποιήθηκαν έναν αιώνα αργότερα.

Γιατί είναι πρωτοπόρος

Σε έρευνα της «Εγκυκλοπαίδειας του Μέλλοντος» (Encyclopedia of the Future, MacMillan Reference Books, 1995), πρώτος στη λίστα με τις απαντήσεις στην ερώτηση «Ποιος ήταν ο νεωτεριστής με τη μεγαλύτερη επίδραση;», ανάμεσα σε άλλους πεφωτισμένους όπως ο Νιούτον και ο Ντα Βίντσι, βρίσκεται ο Φούλερ.  Γιατί όμως ο, μεταξύ άλλων, εφευρέτης του γεωδαιτικού θόλου, ο σχεδιαστής του Dymaxion Car (ένα δοκιμαστικό αυτοκίνητο υψηλής απόδοσης σε σχήμα δακρύου που ποτέ δεν μπήκε στη μαζική παραγωγή), ο εισηγητής διαφόρων κοινωνικών θεωριών και πολιτικών, που θεωρήθηκαν από εικονοκλαστικές έως πομπώδεις, κέρδισε αυτή την υψηλή διάκριση στην έγκριτη έκδοση; 

Η απάντηση βρίσκεται στην προσέγγιση και την προοπτική του, τον τολμηρό συνδυασμό τεχνολογίας και ανθρώπινων αξιών ως το μέσο για την επίλυση όλων των προβλημάτων στον πλανήτη μας. 

Όταν ο Φούλερ στη δεκαετία του 1920 πρότεινε ένα νέο οικιστικό σύστημα που θα παρήγαγε μαζικά μονάδες στέγασης, οι οποίες θα μπορούσαν να παραδοθούν αεροπορικά σε οποιοδήποτε μέρος του πλανήτη (και αυτές θα κρέμονταν από έναν κεντρικό πύργο που θα παρείχε όλες τις απαραίτητες για την αυτονομία μιας κατοικίας υπηρεσίες), δεν ήταν μόνο εκατό χρόνια μπροστά από την εποχή του, αλλά έβαζε μια βόμβα στα θεμέλια της κλασικής αρχιτεκτονικής. Δεν παρουσίασε μόνο μια επαναστατική κατοικία, αλλά μια νέα οπτική στο οικιστικό ζήτημα ως βασική παγκόσμια ανάγκη και όχι ως ένα προσωπικό πρόβλημα που οι πλούσιοι λύνουν με άνεση, σε αντίθεση με τους φτωχούς που πρέπει να αγωνιστούν για να αποκτήσουν μια στέγη. Δεν έμεινε όμως μόνο εκεί: η θεωρία του επεκτεινόταν στις μεταφορές, την εκπαίδευση, τη μόλυνση του περιβάλλοντος, την οικονομία, την παγκόσμια διακυβέρνηση και την επίλυση όλων των κοινωνικών προβλημάτων. 

Η προσέγγιση του Φούλερ

Η προσέγγισή του εστιαζόταν στο Όλον: σε ολόκληρη τη Γη, στην ιστορία του πλανήτη, στην ανθρωπότητα στο σύνολό της. Λειτουργούσε προληπτικά καθώς αναγνώριζε κινδύνους πριν καν εμφανιστούν προετοιμάζοντας την κοινωνία για κάθε ενδεχόμενο πριν αυτό προκύψει. Σε αντίθεση με την πολιτική, πίστευε σε μια στρατηγική μακροπρόθεσμου σχεδιασμού, επιζητούσε μια δομική αλλαγή και μια μεθοδολογία που βασιζόταν στην επιστήμη προκειμένου να ευεργετήσει την ανθρωπότητα. Αυτή η οπτική τον οδήγησε στη διατύπωση του Παγκόσμιου Παιχνιδιού για την Ειρήνη, που αποκαλύπτει την προσέγγισή του στα ζητήματα διακυβέρνησης και επίλυσης των κοινωνικών προβλημάτων. Η επιλογή της λέξης «παιχνίδι» εξάλλου δεν ήταν τυχαία, αφού ο Φούλερ ήθελε να δώσει το μήνυμα ότι όλοι μπορούν να συμμετέχουν σε αυτό, όχι μόνο μια ελίτ που μονοπωλεί το σύστημα. 

Το Παγκόσμιο Παιχνίδι της Ειρήνης, προάγγελος της παγκόσμιας δικτύωσης

Ο Φούλερ ονειρευόταν ένα εργαλείο που θα ήταν προσβάσιμο σε όλο τον κόσμο, που οι ανακαλύψεις του θα διαδίδονταν στις μάζες δωρεάν μέσω του Τύπου και που τελικά, μέσα από την αποδοχή του, θα ανάγκαζε τις πολιτικές διαδικασίες να κινηθούν προς μία νέα κατεύθυνση, την οποία αναγκαστικά θα ακολουθούσαν όσοι, δημοκρατικά εκλεγμένοι, είναι πρωταγωνιστές στο παγκόσμιο παιχνίδι. Η πολιτική του προσέγγιση θεωρήθηκε απλοϊκή για την εποχή της. Ωστόσο, για να έχει δύναμη, το παιχνίδι θα έπρεπε να κατέχει την πληροφορία και τα μέσα για να τη μεταδώσει μεταφέροντας ζωτικά νέα «ζωντανά» στην αίθουσα του παιχνιδιού. Τίποτα απ΄όλα αυτά δεν υπήρχε όταν ο Φούλερ διατύπωνε τις θέσεις του. Και ξαφνικά, στον 21ο αιώνα,τα πάντα άλλαξαν : οι προσωπικοί υπολογιστές είναι δεδομένοι, το ίντερνετ και ο παγκόσμιος ιστός είναι μια πραγματικότητα, οι πληροφορίες έγιναν προσβάσιμες και μεταμορφώνουν τον κόσμο μέσα από τη διαδικτυακή επικοινωνία, την έρευνα και τη διακυβέρνηση. 

Το παγκόσμιο παιχνίδι του Φούλερ θα ήταν ένα χώρος όπου τα άτομα ή οι ομάδεςθα συναγωνίζονταν ή θα συνεργάζονταν «σε παγκόσμιο επίπεδο, 100% προς όφελος της ανθρωπότητας, στο λιγότερο δυνατό χρόνο, μέσα από αυθόρμητες δράσεις». 

Η δικαίωση του Φούλερ

Το σύστημα των αξιών του Φούλερ βρίσκει σταδιακά την έκφρασή του στο σύγχρονο κόσμο. Δεν είμαστε σε αυτό τον πλανήτη για να γίνουμε πλούσιοι, διάσημοι ή εκπρόσωποι του άκρατου καταναλωτισμού, είμαστε εδώ για όλη την ανθρωπότητα. Αν καθένας γνωρίζει πώς είναι η κατάσταση και έχει μια ξεκάθαρη ιδέα για το τι είναι απαραίτητο να γίνει, θα συνεργαστεί με το συνάνθρωπο για να τα πετύχει. Στο όραμα του Φούλερ για το Παγκόσμιο Παιχνίδι της Ειρήνης, οι συμμετέχοντες παίζουν από όλα τα σημεία του πλανήτη, ανεξάρτητα από την πολιτική ιδεολογία τους ή τα τοπικά ζητήματα που τους απασχολούν. 

Σε μια εκδοχή του πώς θα μπορούσε να λειτουργήσει το παιχνίδι, οι παίκτες εστίαζαν για μια εβδομάδα σε ένα πρόβλημα όπως η πείνα, για παράδειγμα. Η ομάδα που, αξιοποιώντας την τρέχουσα τεχνολογία και τα παγκόσμια αποθέματα, μπορούσε να λύσει το ζήτημα για δέκα χρόνια, θα κέρδιζε. Η ομάδα που θα πετύχαινε τον ίδιο στόχο αξιοποιώντας λιγότερα αποθέματα με μικρότερο κόστος και λύνοντας ταυτόχρονα άλλο ένα πρόβλημα, π.χ. την παροχή καθαρού νερού, θα περνούσε στο δεύτερο γύρο. Το ενδιαφέρον στο επόμενο στάδιο θα στρεφόταν στην ενέργεια, την εκπαίδευση, την υγεία και θα ανακυκλωνόταν μέχρι ο κόσμος μας να γίνει ιδανικός. Η ανθρωπότητα θα έβγαινε κερδισμένη και πλουσιότερη, μια παγκόσμια συνείδηση θα αναπτυσσόταν, πέρα από προσωπικές επιδιώξεις και φιλοδοξίες. Μπορείτε να σκεφτείτε κάτι πιο επίκαιρο;

Ντίνα Πετροπούλου

e-mail: in_dina@yahoo.com