Farinelli, κατά κόσμον Carlo Broschi - Οι καστράτοι της όπερας και η ταινία Farinelli

Ο Κάρλο Μαρία Μικελάντζελο Νικόλα Μπρόσκι (Carlo Maria Michelangelo Nicola Broschi, 24 Ιανουαρίου 1705 - 15 Ιουλίου 1782), περισσότερο γνωστός με το προσωνύμιο «Φαρινέλλι» (Farinelli), ήταν ένας από τους πιο διάσημους καστράτι του 18ου αιώνα, τόσο για τη φωνή του -για την οποία λέγεται ότι είχε θεραπευτικές ιδιότητες, ενώ η έκτασή της έφτανε τις τρεισήμισι οκτάβες-, όσο και για την ανδρόγυνη ομορφιά του.

Καστράτος ονομαζόταν κατά το παρελθόν ο άνδρας ερμηνευτής της εκκλησιαστικής μουσικής και της όπερας, ο οποίος είχε υποστεί ευνουχισμό κατά την παιδική ηλικία, ώστε η φωνή του να διατηρήσει την ικανότητα να αποδίδει πολύ υψηλές νότες. Ως όρος προέρχεται από το λατινικό castratus που σημαίνει τον ευνουχισμένο - πάντως στην εποχή τους αποκαλούνταν συνήθως με τον αφηρημένο ευφημισμό musico, δηλαδή μουσικός. Οι καστράτοι έχουν ταυτιστεί με τους πρωταγωνιστικούς ρόλους της αναγεννησιακής και της μπαρόκ μουσικής, δηλ. μιας περιόδου που διήρκεσε από το 16ο έως τα τέλη του 18ου αιώνα. Στη συνέχεια πέρασαν σε δεύτερη μοίρα, εξαιτίας αλλαγών στις τεχνοτροπίες της όπερας και της ηθικής απαξίωσης του ευνουχισμού.

Σήμερα υπάρχει ο όρος κόντρα τενόρος. Κόντρα τενόρος ονομάζεται ο άνδρας τραγουδιστής, με έκταση αντίστοιχη μιας μεσόφωνου (άλτο ή κοντράλτο) ή μιας δραματικής υψίφωνου (μέτζο σοπράνο) και πιο σπάνια μιας υψίφωνου. Αποτελεί σπάνιο είδος, αφού ένας άνδρας με φυσιολογική ενδοκρινική ωρίμανση είναι αδύνατο να τραγουδήσει σε τέτοιο τονικό ύψος, δεδομένου ότι οι ορμόνες μεγεθύνουν το λάρυγγα κάνοντας τη φωνή πιο χαμηλή κατά την εφηβεία. Οι κόντρα-τενόροι χρησιμοποιούν είτε την φυσιολογική φωνή (και κατηγοριοποιούνται ως φυσικοί κόντρα-τενόροι), είτε την τεχνική του φαλσέττο, συχνά αναμειγνύοντας και τις δύο φωνές.

Ο Φαρινέλλι γεννήθηκε στην πόλη Άντρια και από νεαρή ηλικία μαθήτευσε πλάι στον Νίκολα Πόρπορα, περίφημο συνθέτη και καθηγητή τραγουδιού. Πρωτοτραγούδησε στη Βενετία το 1728, στο θέατρο Ιωάννου Χρυσοστόμου, και αργότερα ξεκίνησε τουρνέ στην Ευρώπη για να γίνει γνωστός ως «ο τραγουδιστής των βασιλέων». Ταξίδεψε σε όλες τις μεγάλες αυλές της Ευρώπης, ενώ όντας στο Λονδίνο βρέθηκε στη δίνη της διαμάχης ανάμεσα στο Κόβεντ Γκάρντεν (Covent Garden) (που διηύθυνε ο Χαίντελ) και το Noble Theatre, με αποτέλεσμα να δεχτεί την πρόσκληση του βασιλιά της Ισπανίας Φιλίππου Ε΄ και να εγκατασταθεί στην αυλή του, όπου και έμεινε έως ότου εγκατέλειψε το τραγούδι στα 32 του χρόνια. Το 1759 μετακόμισε στην Μπολόνια και έζησε εκεί μέχρι το θάνατό του. 

Η ταινία Φαρινέλλι

Το 1994 γυρίστηκε η ταινία Φαρινέλλι. Η ταινία αφηγείται τη μυθιστορηματική ζωή αυτού του μεγάλου ερμηνευτή της όπερας. Ο Αντρέ Κορμπιό, μετά από χρόνια ερευνών εντοπίζει και μας παρουσιάζει τις σημαντικότερες στιγμές της ζωής του Φαρινέλι. Σε καμιά περίπτωση δεν έχουμε να κάνουμε με μια βιογραφία, αλλά με ένα πορτρέτο του Φαρινέλι και κατ' επέκταση των καστράτων. Η ταινία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μουσική τοιχογραφία της εποχής εκείνης. Το μεγαλύτερο ίσως πρόβλημα ήταν εκείνο της φωνής μια και δεν υπάρχει ηχογράφηση των καστράτων. Το πρόβλημα αυτό λύθηκε με την πρόσμιξη – μέσω κομπιούτερ – δύο φωνών: του Derek Lee Ragin (κόντρα-τενόρος) και της Ewa Mallas-Godlewska (σοπράνο). Το ηχητικό αποτέλεσμα είναι σπουδαίο, όπως σπουδαία είναι και η ηχητική επένδυση της ταινίας με άριες και εισαγωγές από όπερες της εποχής. Το εξαιρετικό soundtrack της ταινίας συγκεντρώνει μουσικές των Riccardo Broschi, Johann Adolf Hasse, Giovanni Battista Pergolesi, Nicola Porpora και φυσικά Georg Friedrich Handel. Υπό τη διεύθυνση του Christophe Rousset, η ορχήστρα με όργανα εποχής Les Talens Lyriques αποδίδει το κλίμα αλλά και σφραγίζει το σπουδαίο του εγχειρήματος. Στο σκηνογραφικό επίπεδο έχουμε μιαν άκρως γοητευτική μπαρόκ τοιχογραφία, με παραμυθένια ντεκόρ και εξαιρετικά κοστούμια που δίκαια τιμήθηκαν με το βραβείο Σεζάρ το 1994. Συνολικά, η ταινία αποτελεί μια γοητευτική ανάπλαση μιας εποχής και ενός κόσμου, μουσικού και όχι μόνο.

Πρωταγωνιστούν

Stefano Dionisi ... Carlo Maria Broschi (Farinelli)

Enrico Lo Verso ... Riccardo Broschi

Elsa Zylberstein ... Alexandra

Jeroen Krabbé ... George Frideric Handel

Caroline Cellier ... Margareth Hunter

Renaud du Peloux de Saint Romain ... Benedict

Omero Antonutti ... Nicola Porpora

Marianne Basler ... Comtesse Mauer

Pier Paolo Capponi ... Broschi

Graham Valentine ... Prince de Galles

Jacques Boudet ... Felipe V

Delphine Zentout ... Young admirer

Σκηνοθεσία – Direction: Gérard Corbiau

Σενάριο – Screenplay: Marcel Beaulieu, Andrée Corbiau, Gérard Corbiau

Διευθυντής φωτογραφίας – Director of Photography: Walther van den Ende

Κοστούμια – Costume Design: Olga Berluti, Anne De Laugardiere

Μοντάζ – Montage: Joelle Hache

Μουσική – Music: Riccardo Broschi, Johann Adolf Hasse, Giovanni Battista Pergolesi, Nicola Antonio Porpora, Georg Friedrich Handel

Παραγωγή: Βέλγιο, Γαλλία, Ιταλία, 1994 – Production: Belgium, France, Italy, 1994

Διακρίσεις και Βραβεία

• Υποψηφιότητα για Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας 1994 – Nomination for Academy Award for Best Foreign Language Film
• Χρυσή Σφαίρα Καλύτερης Ταινίας 1994 – Golden Globe Award for Best Motion Picture
• Βραβείο Σεζάρ για τα κοστούμια 1994 – César Award for Best Costume Design
• Βραβείο Σεζάρ για τον ήχο 1994 – César Award for Best Sound